เพทาย หรือ เซอร์คอน (Zircon) เป็นอัญมณีที่มีประกายส่องสว่างมาก มีค่าดัชนีหักเหของแสงสูง และมีความแข็งมาก จึงเหมาะนำมาทำเป็นเครื่องประดับหลายชนิด ค่าดัชนีหักเหของแสงและการกระจายของแสงมาก ทำให้มีประกายแสงเจิดจ้า จับตา
การกระจายตัวและความแวววาวของพลอยเพทายนั้นค่อนข้างมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวหากเปรียบเทียบในตระกูลพลอย เพทายนั้นช่างน่าหลงใหลและน่าพิศวงด้วยการกระจายของแสงที่สะกดจิต
แม้ว่าเพทายจะแข็ง แต่ก็แตกได้ง่าย เพราะเปราะบางต่อการกระทบและแรงดัน
ความเชื่อ: ในศตวรรษที่ 11 มีการบันทึกว่าเพทายเป็นเครื่องรางที่ยอดเยี่ยมสำหรับนักเดินทางและช่วยทำให้มั่นใจว่าจะปลอดภัย ให้การพักผ่อนที่ดี และการต้อนรับอย่างอบอุ่นเมื่อสิ้นสุดการเดินทาง ต่อมาในบางวัฒนธรรมได้ระบุว่าเพทายส่งเสริมเรื่องที่จับต้องได้ให้เกิดประโยชน์ ซึ่งอาจจะช่วยส่งเสริมเรื่องความสำเร็จทางการเงิน และช่วยป้องกันจากฟ้าผ่า ป้องกันการเกิดโรคระบาดได้ด้วย
แหล่งที่พบเพทาย: เพทายขุดได้จากหลายท้องที่ เช่น กัมพูชา เมียนมาร์ ออสเตรเลีย แทนซาเนีย โมซัมบิก มาดากัสการ์ ไนจีเรีย ปากีสถาน และอัฟกานิสถาน
ราศีประจำเพทาย ได้แก่ ราศีธนู หรือเพทายเป็นอัญมณีประจำเดือนธันวาคม
ข้อควรทราบ: เพทายไร้สีถูกใช้เป็นเพชรจำลองมานานแล้ว แต่โปรดทราบว่าเพทายนั้นเป็นพลอยธรรมชาติ และไม่ควรสับสนกับคิวบิกเซอร์โคเนีย (Cubic Zirconia : CZ) ซึ่งเป็นอัญมณีสังเคราะห์ เพราะวัสดุของทั้งสองมีองค์ประกอบทางเคมีและโครงสร้างผลึกต่างกัน ยังมีผู้คนเข้าใจผิดเชื่อว่าเป็นเพชรชนิดเดียวกัน เนื่องจากได้รับความนิยมให้นำมาใช้ทดแทนเพชรด้วยเช่นกัน
เพทายมักได้รับความนิยมให้เป็นพลอยธรรมชาติที่ใช้ทดแทนเพชรที่คล้ายเพชรที่สุดแล้ว และไม่ใช่แค่เพทายที่ไร้สีเท่านั้น ที่คนนิยมเพราะว่ามันคล้ายเพชร แต่คนยังชอบเพทายในทุกสเปกตรัมอีกด้วย โดยที่คุณเองก็สามารถค้นหาเพทายที่เหมาะกับบุคลิกและสไตล์การแต่งตัวที่คุณต้องการได้
ไม่ว่าคุณอยากจะซื้อเพทายสีน้ำเงินเพื่อฉลองวันเกิดในเดือนธันวาคม หรือเพียงแค่อยากซื้อเก็บสะสมไว้ เพทายมีตัวเลือกให้คุณมากมาย เพราะเป็นอัญมณีที่มีสีสันหลากหลาย และราคาค่อนข้างต่ำ ทำให้เพทายเป็นอัญมณียอดนิยมของนักสะสม
ช่วงสีทั่วไปของเพทายประกอบด้วยสีขาว เหลือง ส้ม แดง น้ำตาล ดำ น้ำเงิน เขียว และม่วง
สีเอิร์ธโทนน้ำตาลแดงมักพบได้ทั่วไป แต่ถ้าหากเป็นเพทายสีแดงสว่างหรือสีเขียวสว่างจะมีมูลค่าสูงกว่า
เพทายสีที่ได้รับความนิยม ได้แก่ เพทายสีน้ำเงินและสีเขียว โดยเพทายสีน้ำเงิน (Blue zircon) เป็นเพทายที่ได้รับความนิยมมากที่สุด สีน้ำเงินมักได้มาจากการปรับปรุงคุณภาพพลอยด้วยการเผา หรือการหุงพลอย (Heat treatment)
ขนาดของเพทาย จะขึ้นอยู่กับสีของพลอย พบว่าส่วนใหญ่แล้วพลอยเพทายสีน้ำเงินและสีเขียวมักมีขนาดไม่เกิน 10 กะรัต ในขณะที่สีส้มและสีเหลืองมักมีขนาดไม่เกิน 5 กะรัต เพทายสีแดงและสีม่วงจะหายาก มักมีขนาดเล็กกว่า แต่เนื่องจากเพทายเป็นพลอยที่หนักที่สุดชนิดหนึ่ง จึงดูมีขนาดเล็กกว่าพลอยชนิดอื่นที่น้ำหนักกะรัตเท่ากัน
เพทายมักถูกเจียระไนอย่างมีสไตล์เพื่อแสดงความแวววาวและไฟที่เหมือนเพชร ต้องเจียระไนเหลี่ยมอย่างระมัดระวังเพื่อหลีกเลี่ยงการบิ่นของหินที่เปราะบางนี้ และต้องเจียระไนให้ความแม่นยำนั้นถูกต้องเพื่อหลีกเลี่ยงความพร่ามัวที่เกิดจากการหักเห 2 ครั้งได้
การดูแลรักษาเพทาย: หลีกเลี่ยงการกระแทกที่แหลมคมและการสึกหรอที่รุนแรง หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับแสง UV เป็นเวลานาน เช่น เตียงอบผิวแทน หรือ หลอดไฟบ่มยาทาเล็บ เพื่อหลีกเลี่ยงการเปลี่ยนแปลงของสีเพทาย
เพทายที่เก่าแก่ที่สุดในโลกถูกพบใน Jack Hills ของ Narryer Gneiss Terrane ทางตะวันตกของออสเตรเลีย เป็นเพทายที่มีอายุถึง 4.35 พันล้านปี
อ้างอิงเนื้อหา:
https://www.americangemsociety.org/birthstones/december-birthstones/how-to-buy-zircon/
https://www.starlanka.com/gemstones/zircon/
https://www.navratan.com/categories/zircon
https://www.gemstones.com/gemopedia/zircon